Szanowni Państwo,
waloryzowane umowy kredytowe zbudowane zostały na nieprawidłowym założeniu, że należność wynikająca z kredytu bankowego może zostać zmodyfikowana przy pomocy tak zwanej waloryzacji umownej. Od roku 1990 operację określania wysokości świadczenia pieniężnego dopuszcza kodeks cywilny, jednak uprawnienie to nie jest aplikowalne do każdej sytuacji, co wykazuję w niniejszym opracowaniu. Część z Państwa zapewne pamięta o uchwale senatu z 23 kwietnia 1990 roku [1]. W rakach prac kodyfikacyjnych 1990 roku, Senat Rzeczypospolitej, z uwagi na trudną sytuację rolników, wnosił o możliwość udzielania kredytu o stałej stopie procentowej i odnoszenia kwoty kapitału do innego niż pieniądz miernika wartości. Zadałem sobie pytanie dlaczego ustawodawca poprzez art.358-1 §2 dodał możliwość ustalania wysokości świadczeń pieniężnych przy pomocy innego niż pieniądz miernika wartości, zamiast bezpośrednio zmodyfikować prawo bankowe lub art.720 k.c. definiujący pożyczkę.
Idąc tym tropem zadałem pytanie czym jest świadczenie pieniężne i jakie są jego cechy. Postanowiłem także sprawdzić w jaki sposób świadczenie pieniężne jest wykorzystywane przez poszczególne typy umów cywilno-prawnych określonych w kodeksie cywilnym z 1964 roku. W trakcie konferencji IPN [4], jeden z rozmówców, skierował moją uwagę na Kodeks Zobowiązań z 1933 roku. Po poprzednim odkryciu dekretu z 1949 i znacznej pracy wykonanej w zakresie analiz zobowiązań w prawie rzymskim, postanowiłem odważyć się i sięgnąć po kodeks zobowiązań z lat trzydziestych. Okazało się, że był na wyciągnięcie ręki, podobnie jak dekret, będąc opublikowanym na stronach sejmu [2]. Odwaga moja została nagrodzona arcyciekawymi odkryciami. Po pierwsze kodeks zobowiązań jest bezpośrednim protoplastą kodeksu cywilnego z 1964 roku. Jest wymieniony w ustawie w przepisach wprowadzających do k.c. 1964 - jako przepis uchylony [3], co oznacza że obowiązywał do 1964 roku oraz że legislatorzy musieli się na nim wzorować. Jest interesujące że część kodeksu 1933 opisująca stosunki pracy nie została anulowana i była w użyciu, przez jakiś czas, równolegle nowym kodeksem.
Kodeks zobowiązań jest oczywiście aktualnie przepisem martwym, jednak należy zeń korzystać aby zrozumieć ducha znowelizowanego kodeksu. Kodeksu, uchwalonego w czasie panowania socjalizmu w Polsce – kodeksu siłą rzeczy obarczonego myślą marksistowską. Nie zapominajmy co się wydarzyło w tym okresie. Był to okres w którym Gomułka przewodził krajowi, sam rok 1964 był rokiem IV zjazdu PZPR oraz rokiem „afery mięsnej”. Był to rok w którym Ś.P. Jacek Kuroń, krytykował PZPR o odejście od marksizmu w „Liście otwartym do partii” – liście za który po raz pierwszy trafia do więzienia. Bez wątpienia był to okres wzmożonej walki o ugruntowanie socjalizmu w Polsce. Możemy przyjąć za sprawę pewną, że duch tamtych czasów wywarł swoje piętno w kodeksie cywilnym 1964, kodeksie który nadal obowiązuje.
Czytając dokument z 1933 roku, rzuca się w oczy brak określenia świadczenie pieniężne w miejscu którego znajdujemy zapłatę sumy pieniężnej. Praktycznie na każdym kroku, przy każdym przepisie dotyczącym przeniesienia własności pieniądza znajduje się słowo zapłata oraz pieniądz. Mam wrażenie że k.c. 1964 aż w takim stopniu nie używa słowa pieniądz, przechodząc na bardziej uniwersalny poziom świadczenia pieniężnego. Osadzając w kontekście historycznym prace Komisji Kodyfikacyjnej, mającej na celu przygotowanie nowego kodeksu, można zrozumieć niechęć do pojęcia pieniądza, który był tworem kapitalistycznym. Zohydzony pieniądz, legislatorzy socjalizmu zamienili na byt marksistowsko poprawny. Zrobiono to albo z pobudek ideologicznych, albo z przenikliwej mądrości, przewidując późniejszą możliwość wprowadzenia uniwersalnej zasady waloryzacji świadczeń pieniężnych. Osobiście chciałbym, aby specjaliści od historii prawa przekonali mnie, że prawdziwą jest to druga przyczyna. Jeżeli jest to jednak pierwsza z nich, oznacza to, że życie nasze jest regulowane przez marksistów, poprzez ukształtowane przez nich przepisy.
Kodeks cywilny w oryginalnym brzemieniu z 1964 używa kilka razy sformułowania świadczenie pieniężne np. w art.481 traktującym o odsetkach za opóźnienie. Interesujący jest art.363 w którym Komisja Kodyfikacyjna zamiennie używa określeń zapłata sumy pieniężnej oraz świadczenie pieniężne. Zasada nominalizmu (art.358-1 §1) uzupełnia uniwersalne świadczenie pieniężne o cechę płatności sumy nominalnej, łącząc nowe abstrakcyjne i uniwersalne określenie z pewnością niezmienności realizacji umów w zakresie ustalonych kwot pieniądza.
§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.Zasada określa tę niezmienność, dopuszczając jednak odstępstwa w ustawie przewidziane, robiąc miejsce dla umów z zawartą zmiennością świadczenia sensu stricto: dzierżawa, najem, renta, sprzedaż, oraz innych potencjalnie uregulowanych w osobnych ustawach. Czymże jednak jest świadczenie pieniężne według kodeku cywilnego? Zarówno w art.481 jak i w art.363 jest używane jako generalne określenie operacji uregulowania nieokreślonej kwoty wierzytelności pieniężnej. Dopiero w połączeniu z zasadą nominalizmu (art.385-1 §1) świadczenie nabiera cech ścisłej określoności sumy pieniężnej - zapłaty sumy pieniężnej znanej z kodeksu 1933 roku.
Idąc tym tropem, porównałem zapisy kodeksów z 1933 i 1964 w zakresie umów nazwanych używających pieniądza. Wynikiem tej pracy jest tabela nr.1, obrazująca wybór umów cywilno-prawnych z określeniem (a) nazwy operacji finansowej oraz (b) nominału pieniężnego.
Tabela 1. Operacje z użyciem pieniądza w kodeksach 1933 i 1964
W tabeli znalazły się następujące stosunki cywilno-prawne: renta, spółka, najem, dzierżawa, zadatek, odstępne, sprzedaż, darowizna oraz pożyczka. Zestawienie wymienia następujące operacje: świadczyć w pieniądzu, płacić, zapłacić, zachować, żądać, przenieść na własność, zwrócić. Z zestawienia wynika także, że każdy z paragrafów traktuje zarówno o operacji jak i o oznaczeniu sumie pieniężnej: suma pieniężna, oznaczony, suma dwukrotnie wyższa, pewna suma, cena, przedmiot pożyczki, albo o rezygnacji z tego oznaczenia. Na podstawie zestawienia operacji z użyciem pieniądza, zauważyłem, że świadczenie pieniężne ma dwie główne cechy: typ operacji oraz oznaczoność sumy pieniężnej. Świadczenia tworzą dwupoziomową hierarchę. Uniwersalne, generyczne, świadczenie pieniężne jest dodefiniowane przez świadczenie specjalne. Odnosząc tę zależność do języka prawniczego jest to urealnienie zasady lex specialis derogat legi generali, według której przepis specjalny zastępuje przepis ogólny. Hierarchia przedstawiona jest na diagramie 1.
Diagram 1. Typy świadczeń pieniężnych
Wszystkie świadczenia z użyciem pieniądza nazywamy świadczeniem pieniężnym, jednak każde z nazwanych świadczeń w pieniądzu posiadające swoją specyficzną nazwę, może posiadać wyspecyfikowane dwie cechy: nominalizm oraz dopuszczalność zmiany nominału. Wyspecjalizowane świadczenie pieniężne takie jak: odstępne, zadatek, czy zwrot pożyczki definiuje określony nominał operacji używając jednoznacznych słów oznaczających pewność i określoność sumy pieniężnej. Inne takie jak: darowizna i dożywocie pozostają na poziomie ogólnym. Osobna grupa (najem, dzierżawa) oznaczają należność w pieniądzach, dopuszczając jednak użycia świadczeń innego rodzaju. Finalnie sprzedaż i renta wprost dopuszcza określenie wysokości świadczenia pieniężnego przez wskazanie podstaw do jej ustalenia. Zależności te dla wszystkich przeanalizowanych typów stosunków cywilno-prawnych przedstawia diagram 2.
Diagram 2. Umowy cywilno-prawne a nominalizm i możliwość zmiany ceny
Cechy te są doskonale znane z kodeksu cywilnego; brzmienie z 1964 roku określało nominalizm świadczenia pieniężnego w art.358.
Nowelizacja k.c. z 28 lipca 1990 roku [6] wprowadza, poprzez art. 358-1, tak zwaną, zasadę umownej waloryzacji świadczeń pieniężnych, rozszerzając zasadę nominalizmu.§ 2. Spełnienie świadczenia pieniężnego następuje przez zapłatę jego sumy nominalnej, chyba ze przepis szczególny stanowi inaczej.
§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.Powstaje jednak pytanie dlaczego ustawodawca dodaje powyższy przepis skoro wszystkie umowy nazwane posiadają określoną cechę możliwości zmiany ilość pieniądza służącego do zniesienia wierzytelności. Prawdopodobnym zamysłem było generalne wprowadzenie możliwości waloryzacji świadczeń dla umów nienazwanych oraz dla umów darowizny i dożywocia, gdzie na podstawie lex specialis w miejsce niezdefiniowanych cech na poziomie prawa szczególnego może wejść zasada generalna - waloryzacja umowna. Mogę przypuszczać, że waloryzacja umowna miała także otworzyć drogę do podwyższania świadczeń wynikających z powinności urzędów państwowych takich jak np. ZUS wypłacający emerytury.
Należy tutaj zauważyć i podkreślić, że waloryzacja umowna nie może być stosowana dowolnie. Nie można jej stosować w miejsce nominalizmu określonego w przepisie definiującym dany stosunek cywilno-prawny. Ustawodawca wyznaczył, w tej samej ustawie z 1990 roku [6, str.3, pkt.48], granice swobody zawierania umów literą art.353-1.
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.Artykuł o swobodzie zawierania umów podkreśla, że granicami swobody jest wymowa ustawy i natura stosunku. O ile o naturze stosunku można dyskutować, o tyle litera ustawy jest łatwo odczytywalna stosując podstawowe techniki prawoznawstwa. Klauzula waloryzacyjna nie może być stosowana dla następujących stosunków: zadatek, odstępne, pożyczka.
Na podstawie powyższej analizy pozostaje mi podkreślić, że nie można stosować waloryzacji umownej art.358-1 par.2 do umów pożyczek art.720. Powyższa analiza została uproszczono do analizy kodeksu cywilnego, aby nie wprowadzać nadmiernej komplikacji, jednak przedstawione zasady działają także w przypadku umowy o kredyt bankowy art.69 prawa bankowego, powodując, że umowy waloryzowane o kredyt bankowy są nielegalne łamiąc prawo po roku 1990. Nielegalność ta jest tak porażająca, że ustawodawca nie odważył się na jej usankcjonowanie w trakcie prac nad ustawami antyspreadowymi. Nielegalność ta jest porażająca, że naszym obowiązkiem jest doprowadzenie do usunięcia tego typu umów z krajobrazu polskiej bankowości.
###
Referencje1. Uchwała senatu z dnia 26 kwietnia 1990
2. Dz.U. Nr 82, poz. 598, kodeks zobowiązań - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330820598
3. Dz.U. 1964 nr 16 poz. 94, Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160094
4. Gospodarcza Żelazna Kurtyna. Część II: Pieniądz i systemy finansowe, http://ipn.gov.pl/aktualnosci/2015/centrala/call-for-papers-miedzynarodowa-konferencja-naukowa-gospodarcza-zelazna-kurtyna.-czesc-ii-pieniadz-i-systemy-finansowe-warszawa,-1718-listopada-2015
5. K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, PWN, 1973
6. Dz.U. 1990 nr 55 poz. 321, Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19900550321
0 komentarze:
Prześlij komentarz