Cztery składowe zobowiązania i piąta na dokładkę

Czym jest zobowiązanie? Co stanowi o jego naturze? Czy dług powstaje w wyniku zaistnienia wierzytelności czy jednak wierzytelność jest konsekwencją powstania długu? Kilka słów o zobowiązaniu. 

~~~ wstęp ~~~ 

Zobowiązanie i świadczenie są podstawowymi pojęciami z zakresu prawa zobowiązań. Są tak bardzo podstawowe, że nie można powiedzieć nic o zobowiązaniach nie rozumiejąc ich natury. Są jak atom dla świata materialnego. Bez rozumienia jak działa, możemy pozostać tylko i wyłącznie w obszarze przypuszczeń i wynikających z tego błędów. I to niestety przydarzyło się się naszemu Narodowi. Przez co najmniej trzy dekady umowy zobowiązaniowe tworzone były ignorując podstawowe zasady rządzące wzajemnymi siłami występującymi pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem.

~~~ zobowiązanie ~~~

Wydaje się, że każdy może łatwo dowiedzieć się co te pojęcia znaczą, wszak oba zdefiniowane są w Kodeksie cywilnym przy pomocy raptem tuzina słów.

art.353 § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Konia jednak z rzędem temu, kto tę definicję zrozumie. Błędy popełniają nie tylko amatorzy, ale także prawnicy podając np. że w umowie pożyczki pożyczkodawca jest wierzycielem. Nic bardziej niemądrego! Pożyczkodawca jest dłużnikiem, aby następnie stać się wierzycielem.

W wyniku pojawienia się zobowiązania powstaje dług, który zniesiony jest wypełnieniem świadczenia. Z perspektywy beneficjenta dług jest wierzytelnością, a świadczenie posiada analog (analog a nie korelat!) w postaci roszczenia. Przedstawia to poniży schemat.

Konstrukcja stosunku zobowiązaniowego

Stosunek zobowiązaniowy (art.353) zdefiniowany jest przez cztery elementy. Każdy z nich jest częścią jedności i nie może zostać od niej oderwany w celu poddania jakiejkolwiek modyfikacji. Wszystkie cztery elementy opisują ten sam byt tj. zobowiązanie a można je ująć następująco:

• zobowiązanie jednoznacznie określa dług
• dług jednoznacznie określa świadczenie
• dług jednoznaczenie określa w wierzytelność
• wierzytelność daje prawo do wezwania w celu uzyskania świadczenia
• roszczenie jest działaniem jednoznacznie związanym ze świadczeniem

Tożsamość części składowych zobowiązania

Dług jest analogiem (ponownie - nie korelatem tylko analogiem) zobowiązania, dopełniając go przy pomocy trzech dodatkowych elementów: wierzytelności, roszczenia oraz świadczenia. Roszczenie wierzyciela wynika z treści wierzytelności, które wynika z treści długu. A to wszystko zaspokojone jest świadczeniem o wykonanie którego wierzyciel ma roszczenie. Wszystkie te elementy stanowią nierozerwalną całość określającą zobowiązanie.

~~~ spełnienie świadczenia ~~~

Spełnienie świadczenia powoduje wypełnienie treści zobowiązania. Wraz ze spełnieniem świadczenia, znika dług, co powoduje że znika zobowiązanie. Zniknięcie długu powoduje także likwidację wierzytelności oraz roszczenia.

Skutki spełnienia świadczenia

~~~ pokrycie ~~~

Nauka prawa stosując metaforę schematu prezentuje przekaz art.921/1 oraz świadczenie na rzecz osoby trzeciej (art.392). co zawdzięczamy nauce niemieckiej. Rozbiła ona zobowiązanie pieniężne, praw z papierów wartościowych oraz dotyczących rzeczy oznaczonych co do gatunku, na trzy elementy, które ubiera się w ten znany ogólnie schemat oparty na trójkącie.  

Źródło: https://www.gazetaprawna.pl/encyklopedia/prawo/hasla/338018,przekaz.html

Stosunek waluty oraz stosunek zapłaty, to moim zdaniem nic innego niż dług i świadczenie. Pozostaje kwestią otwartą jak wyjaśnić modelem zobowiązania stosunek pokrycia. Wydaje się, że jest to dodatkowa cecha modyfikująca parę dług / świadczenie poprzez dodanie nowego elementu pomiędzy nimi - nazwijmy go pokryciem.

Zobowiązanie do spełnienia długu przez osobę trzecią

~~~ podsumowanie ~~~

W niniejszym opracowaniu rozbiłem pojęcie prawne - "zobowiązanie" na elementy podstawowe. Wykazałem także, że nie jest prawdą, że świadczenie jest korelatem zobowiązania. Twierdzenie takie jest zbyt wielkim uproszczeniem. Zobowiązanie tworzy dług, który zniesiony może być świadczeniem. To jest pełny opis zależności występującej pomiędzy zobowiązaniem i świadczeniem.

Dług jest przyczyną wszystkich dalszych zdarzeń, a jego natura tj. cechy go opisujące dają stronom stosunku zobowiązaniowego prawa i obowiązki do określonych zachowań. Natura długu powoduje także ograniczenie swobody działania stron. W szczególności tak często przywoływana zasada swobody umów (art.353/1) nie pozwala na takie zachowanie.

art.353/1 Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. 

W szczególności strony nie mają prawa do samoistnej zmiany wysokości długu ani jego waluty.

Rozumiejąc składowe zobowiązania jasne także staje się prawo akcesoryjne tj. prawo do pobierania odsetek a także natura hipoteki. Obie te sprawy prowadzą do bardzo ważnych konsekwencji, o których czasem wspominaliśmy, a które rozwinę w osobnych analizach.

Ze składowych zobowiązania wynikają także kwestie przedawnień roszczeń. Teraz już wiemy dlaczego dług się nie przedawnia, a przedawnia się roszczenie. Dlaczego rynek wierzytelności może (mógł) sobie gwizdać na przedawnienia. Rozumiejąc konstrukcję zobowiązania wiemy, że art.77 ustawy i ks. wieczystych i hipotece jest błędem i dobry prawnik potrafi go zneutralizować.

Wreszcie rozumiejąc naturę zobowiązania wiemy skąd się bierze dług względem osoby trzeciej, która uregulowała zapłatę ceny za kupowane przez nas dobra np. mieszkanie. A to już jest wielki krok w kierunku zrozumienia natury umowy kredytu.

###