W artykule wykazuję, że klauzula walutowa nie gwarantuje utrzymania wartości ekonomicznej zobowiązania pieniężnego, będąc narzędziem mającym rację bytu w okresie przed II wojną światową, pozostając aktualnie metodą niezgodną z prawem cywilnym. 750 słów.
Przedmiotem zobowiązania pieniężnego jest świadczenie pieniężne, reprezentujące określoną wartość majątkową. Jest to niezwykle ważna cecha związana ze zobowiązaniami pieniężnymi, które de facto nie mówią o określonej ilości pieniądza, tylko o wartości reprezentowanej przez daną ilośc pieniądza w czasie zawierania kontraktu. Takie spojrzenie jest podstawą teorii waloryzacyjnych, będącymi w opozycji do systemów nominalistycznych, które to opierają się na wartościach cyfrowych pieniądza ustalonych przez strony. O tej naturze zobowiązań pieniężnych można przeczytać w każdym podręczniku z prawa zobowiązań. W mojej bibliotece zebrałem prace A.Ohanowicza (1922, 1954, i nast.), a także W.Czachórskiego (1954, 1962, i nast. do 1986), oraz A.Brzozowskiego (1994 i nast.). Dla porządku przedstawiam kilka cytatów:
W Polsce obowiązuje zasada nominalizmu z dopuszczoną, w szczególnych wypadkach, możliwością waloryzacji automatycznej zwanej także umowną.
Waloryzacja umowna art.358/1 §2, tak rozpowszechniona w praktyce bankowej, ma za zadanie nic innego niż właśnie utrzymanie wartości zobowiązania. Jest to jej wyłączna i jedyna funkcja prawna. Niestety w praktyce bankowej często jest ona zestawiana na zasadzie synonimu z tzw. klauzulą walutową. Stało się tak w dużej mierze za sprawą raczej zdawkowych słów W.Czachórskiego kontynuowanych przez A.Brzozowskiego na raptem kilku stronach podręcznika, którym z pewnym opóźnieniem, ale także na raptem kilku stronach, wtórował Z.Radwański. Dla porównania dodam, że znana jest mi monografia anglojęzyczna na ten temat, zajmująca blisko 500 stron, a w dorobku polskim mamy także artykuł A.Stelmachowskiego zajmujący 50 stron. Pomimo to obrót gospodarczy naszego kraju opiera się, w zakresie utrzymania wartości zobowiązań pieniężnych, na raptem kilku stronach traktujących na temat waloryzacji umownej w sposób silnie powiązany z klauzulą walutową.
Klauzula walutowa w prawie polskim pojawiła się przed wojną, kiedy to umowy zawierane były praktycznie w dowolnej walucie. Na sytuację taką składała się trudna sytuacja gospodarki polskiej, która wraz z odrodzeniem swojej niezależności w 1918 roku, musiała się zmierzyć z połączeniem trzech całkowicie odrębnych systemów prawnych, gospodarczych oraz monetarnych. Z dorobku R.Jastrzębskiego dowiadujemy się, że przedsiębiorcy szukając stabilności uciekali do zawierania kontraktów wyrażanych niezwykle często w dolarze amerykańskim. Mówiąc językiem współczesnym mieliśmy wtedy do czynienia z gospodarką tzw. zdolaryzowaną.
Aby zrozumieć ten fenomen należy przypomnieć, że każdy pieniądz krajowy przed II Wojną Światową był oparty na tzw. parytecie złota, co oznaczało, że emitent gwarantował jego wymianę na złoto w określonej ilości. Z powodu tej gwarancji wartości pieniądza, przedsiębiorcy preferowali zawieranie kontraktów w tej walucie, której emitent dawał gwarancję wypłacalności. Należy tutaj pamiętać o kontekście historycznym tego okresu, kiedy to w trakcie I Wojny Światowej, rządy państw europejskich zwiększały ilośc pieniądza w celu finansowania działań wojennych. Ciekawostką jest, że w Polsce parytet złota obowiązywał także po wojnie, a w gospodarce światowej ostatecznie został porzucony na początku lat 70. roku wraz z jego odrzuceniem przez U.S.A.
Związanie walut ze złotem na podstawie stałego współczynnika, oznaczało w praktyce de facto stały kurs wymiany walut. Sytuacja taka powodowała, że określanie wartości zobowiązań pieniężnych w szeregu walut oznaczało stałą wartość ekonomiczną zobowiązania pieniężnego, co gwarantowało spełnienie wymagań prawa zobowiązań o których piszą teoretycy prawa.
Klauzula walutowa zatraciła swoją funkcję wraz z porzuceniem parytetu złota i wprowadzeniu płynnej wartości kursów poszczególnych walut. Od początku lat 70. oparcie się na klauzuli walutowej utraciło funkcję utrzymania wartości zobowiązania pieniężnego, ponieważ kursy walut były zmienne i zależne od zachowania i preferencji uczestników rynku walutowego, a wraz ze zwiększeniem się udziału banków inwestycyjnych w obrocie międzynarodowym stał się rynkiem w dużej mierze spekulacyjnym. Gospodarki zachodnie, rozumiejąc nowe zasady działania rynku, wprowadziły tzw. instrumenty pochodne służące właśnie utrzymaniu wartości kontraktów. Jest to coś, czego niestety nie zrozumieli nasi prawnicy, pozostając pod wpływem nieodpowiedzialnych myśli utrwalonych w literaturze prawniczej, która po przełomie 1989 roku powtarzała bez żadnej refleksji, zasady znane ze świata który odszedł do historii na piętnaście lat przed "okrągłym stołem" i nowelizacją Kodeksu cywilnego wprowadzającego sławny art.358/1 §2.
Rok 1989 wraz z gruntownymi reformami sytemu politycznego, gospodarczego i finansowego wprowadził pełnoprawną metrykę inflacji, kontrolowaną i wyznaczaną przez Narodowy Bank Polski. Cel inflacyjny wynika bezpośrednio z umocowania roli NBP w systemie państwowym, poprzez art.227 Konstytucji RP.
W aktualnym systemie finansowym jedynym miernikiem wartości gwarantującym obiektywne i prawidłowe niwelowanie utraty wartości przez pieniądz jest wskaźnik inflacji ogłaszany przez NBP. Stosowanie jakichkolwiek innych "mierników wartości", aczkolwiek wydaje się uprawnione literalnie odczytując art.358/1 §2, nie jest prawidłowe z ekonomicznego punktu widzenia. Po zrozumieniu zasady reprezentowanie określonej wartości ekonomicznej przez zobowiązanie pieniężne, interpretator prawa dostrzeże, że nie jest to także prawidłowe z punktu widzenia prawa, wprowadzając do obrotu gospodarczego narzędzie spekulacyjne, odrywające wartość świadczenia pieniężnego od wartości ekonomicznej zobowiązania. Aby zrozumieć jak bardzo stosowanie klauzuli walutowej może oderwać dług realny od jego wartości realnej dowie się każdy kto spróbuje dokonać wcześniejszej spłaty długu wynikającego z umowy kredytu bankowego stosującej klauzulę walutową lub też zostanie do takiej spłaty zmuszony przez bank kierujący dług do windykacji.
Klauzula walutowa spełniała wymogi wynikające z definicji zobowiązania pieniężnego w warunkach gospodarki opartej na systemie waluty z parytetem złota. Gospodarka oparta na pieniądzu inflacyjnym, którego cena wyznaczana jest tylko i wyłącznie przez rynek, zniwelowała możliwość stosowania klauzul walutowych, wprowadzając w to miejsce waloryzację opartą o współczynnik inflacji. Waloryzacja współczynnikiem inflacji, ogłaszanym przez NBP, zwana także indeksacją, jest jedynym zgodnym z prawem i ekonomią narzędziem utrzymania wartości ekonomicznej zobowiązań pieniężnych.
-Ryszard Styczyński
2. Polityka pieniężna NBP, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/dokumenty/projekcja_inflacji.html
3. Stenogramy z prac nad nowelizacją Kodeksu cywilnego, https://flic.kr/s/aHskBXUjyD
4. Law and Inflation by Rosenn, http://www.upenn.edu/pennpress/book/1624.html
5. Międzynarodowy system walutowy - prezentacja, http://www.kozminski.edu.pl/uploads/import/kozminski/pl/default_opisy/2989/14/1/miedzynarodowy-system-walutowy.ppt.pptx
6. Artykuły R.Jastrzębskiego, https://goo.gl/RNrf1b
7. Instrumenty pochodne by KNF, http://www.knf.gov.pl/Images/Instrumenty%20pochodne_tcm75-17587.pdf
8. Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej, http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/10.htm
Przedmiotem zobowiązania pieniężnego jest świadczenie pieniężne, reprezentujące określoną wartość majątkową. Jest to niezwykle ważna cecha związana ze zobowiązaniami pieniężnymi, które de facto nie mówią o określonej ilości pieniądza, tylko o wartości reprezentowanej przez daną ilośc pieniądza w czasie zawierania kontraktu. Takie spojrzenie jest podstawą teorii waloryzacyjnych, będącymi w opozycji do systemów nominalistycznych, które to opierają się na wartościach cyfrowych pieniądza ustalonych przez strony. O tej naturze zobowiązań pieniężnych można przeczytać w każdym podręczniku z prawa zobowiązań. W mojej bibliotece zebrałem prace A.Ohanowicza (1922, 1954, i nast.), a także W.Czachórskiego (1954, 1962, i nast. do 1986), oraz A.Brzozowskiego (1994 i nast.). Dla porządku przedstawiam kilka cytatów:
Przedmiotem świadczenia zobowiązania pieniężnego jest pewna ilość znaków pieniężnych przedstawiających wart ość określonej sumy pieniężnej. [Ohanowicz, 1954, str.23]
Przedmiotem świadczenia w takim zobowiązaniu jest w istocie określona wartość ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jakichś jednostkach pieniężnych. [Czachórski, 1963, str.69]
Przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym nie są ani oznaczone indywidualnie sztuki pieniądza, ani też pewna ilość takich sztuk oznaczonych cechami gatunkowymi. Przedmiotem świadczenia jest tu w istocie określona wartość ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jakichś jednostkach pieniężnych. [Czachórski, Brzozowski, 2004, str.81]
Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych czyli sumy pieniężnej [Radwański, Olejniczak, 2008, str.56 ]
W Polsce obowiązuje zasada nominalizmu z dopuszczoną, w szczególnych wypadkach, możliwością waloryzacji automatycznej zwanej także umowną.
Waloryzacja umowna art.358/1 §2, tak rozpowszechniona w praktyce bankowej, ma za zadanie nic innego niż właśnie utrzymanie wartości zobowiązania. Jest to jej wyłączna i jedyna funkcja prawna. Niestety w praktyce bankowej często jest ona zestawiana na zasadzie synonimu z tzw. klauzulą walutową. Stało się tak w dużej mierze za sprawą raczej zdawkowych słów W.Czachórskiego kontynuowanych przez A.Brzozowskiego na raptem kilku stronach podręcznika, którym z pewnym opóźnieniem, ale także na raptem kilku stronach, wtórował Z.Radwański. Dla porównania dodam, że znana jest mi monografia anglojęzyczna na ten temat, zajmująca blisko 500 stron, a w dorobku polskim mamy także artykuł A.Stelmachowskiego zajmujący 50 stron. Pomimo to obrót gospodarczy naszego kraju opiera się, w zakresie utrzymania wartości zobowiązań pieniężnych, na raptem kilku stronach traktujących na temat waloryzacji umownej w sposób silnie powiązany z klauzulą walutową.
Klauzula walutowa w prawie polskim pojawiła się przed wojną, kiedy to umowy zawierane były praktycznie w dowolnej walucie. Na sytuację taką składała się trudna sytuacja gospodarki polskiej, która wraz z odrodzeniem swojej niezależności w 1918 roku, musiała się zmierzyć z połączeniem trzech całkowicie odrębnych systemów prawnych, gospodarczych oraz monetarnych. Z dorobku R.Jastrzębskiego dowiadujemy się, że przedsiębiorcy szukając stabilności uciekali do zawierania kontraktów wyrażanych niezwykle często w dolarze amerykańskim. Mówiąc językiem współczesnym mieliśmy wtedy do czynienia z gospodarką tzw. zdolaryzowaną.
Aby zrozumieć ten fenomen należy przypomnieć, że każdy pieniądz krajowy przed II Wojną Światową był oparty na tzw. parytecie złota, co oznaczało, że emitent gwarantował jego wymianę na złoto w określonej ilości. Z powodu tej gwarancji wartości pieniądza, przedsiębiorcy preferowali zawieranie kontraktów w tej walucie, której emitent dawał gwarancję wypłacalności. Należy tutaj pamiętać o kontekście historycznym tego okresu, kiedy to w trakcie I Wojny Światowej, rządy państw europejskich zwiększały ilośc pieniądza w celu finansowania działań wojennych. Ciekawostką jest, że w Polsce parytet złota obowiązywał także po wojnie, a w gospodarce światowej ostatecznie został porzucony na początku lat 70. roku wraz z jego odrzuceniem przez U.S.A.
Związanie walut ze złotem na podstawie stałego współczynnika, oznaczało w praktyce de facto stały kurs wymiany walut. Sytuacja taka powodowała, że określanie wartości zobowiązań pieniężnych w szeregu walut oznaczało stałą wartość ekonomiczną zobowiązania pieniężnego, co gwarantowało spełnienie wymagań prawa zobowiązań o których piszą teoretycy prawa.
Klauzula walutowa zatraciła swoją funkcję wraz z porzuceniem parytetu złota i wprowadzeniu płynnej wartości kursów poszczególnych walut. Od początku lat 70. oparcie się na klauzuli walutowej utraciło funkcję utrzymania wartości zobowiązania pieniężnego, ponieważ kursy walut były zmienne i zależne od zachowania i preferencji uczestników rynku walutowego, a wraz ze zwiększeniem się udziału banków inwestycyjnych w obrocie międzynarodowym stał się rynkiem w dużej mierze spekulacyjnym. Gospodarki zachodnie, rozumiejąc nowe zasady działania rynku, wprowadziły tzw. instrumenty pochodne służące właśnie utrzymaniu wartości kontraktów. Jest to coś, czego niestety nie zrozumieli nasi prawnicy, pozostając pod wpływem nieodpowiedzialnych myśli utrwalonych w literaturze prawniczej, która po przełomie 1989 roku powtarzała bez żadnej refleksji, zasady znane ze świata który odszedł do historii na piętnaście lat przed "okrągłym stołem" i nowelizacją Kodeksu cywilnego wprowadzającego sławny art.358/1 §2.
Rok 1989 wraz z gruntownymi reformami sytemu politycznego, gospodarczego i finansowego wprowadził pełnoprawną metrykę inflacji, kontrolowaną i wyznaczaną przez Narodowy Bank Polski. Cel inflacyjny wynika bezpośrednio z umocowania roli NBP w systemie państwowym, poprzez art.227 Konstytucji RP.
W aktualnym systemie finansowym jedynym miernikiem wartości gwarantującym obiektywne i prawidłowe niwelowanie utraty wartości przez pieniądz jest wskaźnik inflacji ogłaszany przez NBP. Stosowanie jakichkolwiek innych "mierników wartości", aczkolwiek wydaje się uprawnione literalnie odczytując art.358/1 §2, nie jest prawidłowe z ekonomicznego punktu widzenia. Po zrozumieniu zasady reprezentowanie określonej wartości ekonomicznej przez zobowiązanie pieniężne, interpretator prawa dostrzeże, że nie jest to także prawidłowe z punktu widzenia prawa, wprowadzając do obrotu gospodarczego narzędzie spekulacyjne, odrywające wartość świadczenia pieniężnego od wartości ekonomicznej zobowiązania. Aby zrozumieć jak bardzo stosowanie klauzuli walutowej może oderwać dług realny od jego wartości realnej dowie się każdy kto spróbuje dokonać wcześniejszej spłaty długu wynikającego z umowy kredytu bankowego stosującej klauzulę walutową lub też zostanie do takiej spłaty zmuszony przez bank kierujący dług do windykacji.
Klauzula walutowa spełniała wymogi wynikające z definicji zobowiązania pieniężnego w warunkach gospodarki opartej na systemie waluty z parytetem złota. Gospodarka oparta na pieniądzu inflacyjnym, którego cena wyznaczana jest tylko i wyłącznie przez rynek, zniwelowała możliwość stosowania klauzul walutowych, wprowadzając w to miejsce waloryzację opartą o współczynnik inflacji. Waloryzacja współczynnikiem inflacji, ogłaszanym przez NBP, zwana także indeksacją, jest jedynym zgodnym z prawem i ekonomią narzędziem utrzymania wartości ekonomicznej zobowiązań pieniężnych.
-Ryszard Styczyński
Zastrzeżenie
Powyższy tekst abstrahuje od innych czynników powodujących nielegalność stosowania art.358/1 §2 w umowach o kredyt bankowy np. art.358/1 §5 czy też braku obiektywizmu wartości miernika wartości tzw. kursów walut wyznaczanych przez bank.Bibliografia
1. Biblioteka publikacji: https://drive.google.com/open?id=0ByDcOdN-T_PVcFcyR0gyb0t5dlk - proszę wyszukać nazwisko i rok aby znaleźć daną pozycję w bibliotece2. Polityka pieniężna NBP, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/dokumenty/projekcja_inflacji.html
3. Stenogramy z prac nad nowelizacją Kodeksu cywilnego, https://flic.kr/s/aHskBXUjyD
4. Law and Inflation by Rosenn, http://www.upenn.edu/pennpress/book/1624.html
5. Międzynarodowy system walutowy - prezentacja, http://www.kozminski.edu.pl/uploads/import/kozminski/pl/default_opisy/2989/14/1/miedzynarodowy-system-walutowy.ppt.pptx
6. Artykuły R.Jastrzębskiego, https://goo.gl/RNrf1b
7. Instrumenty pochodne by KNF, http://www.knf.gov.pl/Images/Instrumenty%20pochodne_tcm75-17587.pdf
8. Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej, http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/10.htm
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz